Poukisa yon labalèn ki mouri kapab reprezante yon danje?

Nan lannuit 14 fevriye 2025 lan, abitan nan komin Obòy, nan depatman Nò peyi Ayiti, te dekouvri kadav yon labalèn ak twa (3) reken bò yon lanmè. Moun nan lokalite a pat tann pou yo kòmanse kòche labalèn nan pou yo ka manje. Pa gen enfòmasyon sou sa ki rive kadav twa (3) reken yo. Men, sa ki sèten, abitan yo monte sou labalèn nan, manchèt nan men, ap koupe vyann ki pral fini nan chodyè. Nou pa konnen nan ki kondisyon bèt dlo sila mouri ni konbyen jou l te genyen depi l mouri avan l t al ateri bò lanmè a. Kidonk, nou pa konn ki kalite vyann moun yo pral manje a, si l gate, anpwazonnen, entoksike, elatriye. Se sèlman otorite sanitè yo ki ta dwe ankete e pwononse yo sou sa osnon n ap kapab konfime si konsomasyon vyann nan ta vin koze pwoblèm lakay abitan yo. Yon lòt bò, e se sa ki plis enterese nou nan atik sa a, èske yon labalèn ki mouri kapab reprezante yon danje ? Selon chèchè ak pwofesyonèl sante yo, repons lan se wi. Ann gade sa ansanm.

Poukisa yon labalèn ki mouri kapab reprezante yon danje?

Lè yon labalèn mouri, kò li kòmanse dekonpoze, sa ki pwodui anpil gaz. Po li, ki pwès anpil, pa kite gaz sa yo soti fasilman, sa ki lakòz presyon fòme anndan kadav la. Se sa ki fè kadav labalèn nan ka eksploze toudenkou.

Ann louvri yon ti parantèz sou pwa bèt dlo sa a. N ap raple labalèn se youn nan bèt ki pi lou sou latè. Se vre, bèt ki pi lou sou tè a se elefan, men lè w konpare l ak yon labalèn ble, diferans lan se estrawòdinè! Yon sèl labalèn ka peze menm pwa ak 25 elefan granmoun! Donk, poukisa bèt sou tè yo pa ka rive nan menm pwa sa a? Repons lan senp: gravite.

Gravite limite gwosè pifò bagay sou tè a. Si yon bèt te twò lou, zo li pa ta ka sipòte pwa li, epi li pa ta ka deplase fasil. Alòs, poukisa labalèn yo ka rive nan yon pwa konsa? Paske yo viv nan dlo! Dlo a bay yo flotabilite, sa ki pèmèt yo pa santi efè gravite menm jan ak bèt ki sou tè a.

Ann retounen nan sijè a. Nou sot wè sa ki rive lè labalèn nan mouri, jan gaz ka gonfle anndan l. Kounya, poukisa nou dwe evite kadav la ?

Poukisa nou dwe evite kadav  labalèn nan?

Nou tout konnen labalèn yo gwo anpil, kidonk imajine kadav yo! Lè yo kwaze yo sou rivaj yo, yo atire anpil moun ki vle wè yo. Ann sipoze ou menm ak mwen se bon zanmi, epi nou rive sou plaj la pou vakans. Nan mitan sab la, nou wè yon labalèn ki mouri—pi gwo bèt sou latè!

Nou prese rale telefòn nou pou pran foto, men nou bezwen fè atansyon. Rezon? Paske kadav labalèn yo ka eksploze!

Lè yon labalèn mouri, san l sispann sikile epi li sispann respire. Mikwòb ki deja nan kò li kòmanse dekonpoze tisi yo, sa ki lakòz gaz tankou metàn, gaz kabonik ak nitwojèn anpile anndan li. Kadav la gonfle tankou yon gwo balon.

Mete sou sa, po li ki pwès ak grès li yo anpeche gaz sa yo soti. Pwa labalèn nan fè bouch ak twou dèyè li rete fèmen, kidonk presyon an ap ogmante jiskaske… BOUM!

Kokennchenn eksplozyon vyann labalèn nan voye moso kò l jete nan lè a ak yon vitès 70 km/è sou yon distans 50 mèt! Sa ka menm touye moun.

Eksplozivite kadav labalèn—Egzanp reyèl

Yon ka ki pi popilè te rive nan peyi Taywann an 2004. Moun yo t ap transpòte kadav yon labalèn nan lari lè li te fin eksploze, yo t ap voye trip li ak vyann li sou moun ak sou magazen! Sa te terib.

Yon lòt ka frapan te pase nan Oregon, Ozetazini, an 1970. Ofisyèl yo te deside itilize dinamit pou detwi yon labalèn ki te sou yon rivaj. Yo te panse zwazo ap fin manje rès yo, men plan an pa t mache! Malgre yon ansyen militè te di yo kantite dinamit lan te twòp, yo te kontinye ak lide a. Rezilta? Yon eksplozyon ki te voye moso balèn yo jete byen lwen, kraze machin ki te nan yon distans de (2) kilomèt! Otorite yo te oblije pase yon semèn ap netwaye tout debri ki te an dezòd yo.

Pou n konkli, wi, kadav yon labalèn kapab reprezante yon gwo danje lè n konsidere kantite gaz tankou metàn, gaz kabonik ak nitwojèn ki ap gonfle anndan l lè l kòmanse dekonpoze, sa ki ka lakòz kadav la eksploze jan sa te pase Taywann ak Etazini, yon kokennchenn eksplozyon ki ka pwopaje sou gwo distans e menm touye moun. Atansyon pa kapon Ayisyen m yo, espesyalman moun Obòy mwen yo !